ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، آذر 1401 ، شماره پی در پی 79

بررسی سبکی و محتوایی نسخه خطی دیوان نامی کرمانشاهی

صفحه (163 - 189)
سیدجعفر عزیزی ، محمدابراهیم مالمیر (نویسنده مسئول)، غلامرضا سالمیان
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1400

چکیده

زمینه و هدف: میرزامحمّد نامی کرمانشاهی از شاعران نامدار قرن سیزدهم است. در این جستار کوشش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که چه مواردی باعث بروز خصوصیات شعری در سبک او شده است؟ بررسی سبکی و محتوایی دیوان شاعر بر اساس نسخ موجود از سه منظر فکری، زبانی و ادبی هدف این مقاله بوده است.

روش مطالعه: در نگارش این مقاله از روش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه ای استفاده شده است.

یافته ها: با بررسی دیوان نامی کرمانشاهی میتوان به این ویژگیها بعنوان خصایص شعری درسبک او اشاره کرد: 1-ویژگیهای بارز زبانی: الف-ویژگیهای آوایی: عدم تنوع وزنی، لغزشهای وزنی، کثرت اشعار بدون ردیف نسبت به اشعار مردف در تمامی قالبها به استثنای غزلیات، توجه و بهره گیری از آرایه های بدیع لفظی. ب-ویژگیهای واژگانی: کثرت واژه های عربی، بهره گیری از لغات عامیانه، واژه سازی و ترکیب سازی، استفاده از واژه های امروزی. ج-ویژگیهای نحوی: عدم تطابق نهاد و فعل، افعال کهن، دو حرف اضافه برای یک متمم، حروف اضافۀ قدیمی، مطابقت صفت و موصوف. 2-ویژگیهای بارز ادبی: انواع جناس، انواع تکرار، مراعات النظیر، متناقض نما، تمثیل، تلمیح، تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه. 3-ویژگیهای بارز فکری: مفاهیم و آموزه های قرآن و حدیث، عرفان معتدل، مدح، مرثیّه و توصیف، اصطلاحات و باورهای نجومی، اصطلاحات مربوط به موسیقی، تعابیر علمی، بیماریها.

نتیجه گیری: پنج نسخه خطی از دیوان ایشان شناسایی شده است که مبنای بررسی در این جستار بوده اند. دیوان او شامل قصاید، غزلیات، قطعات، مادّه تاریخها، رباعیات و دو مثنوی و یک ترجیع بند است. بکارگیری صنایع ادبی و خلق تصاویر زنده و شاعرانه از ویژگیهای کلّی اشعار اوست. جز چند مورد، توجّه زیادی به قافیه، مخصوصاً قافیه های طولانی ندارد. ارادت او به خاندان اهل بیت (ع) در بیشتر اشعارش دیده میشود.

کلمات کلیدی
نامی کرمانشاهی , دیوان اشعار , تحلیل سبکی و محتوایی

• ازرقی هروی (1336)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: زوّار، ص50.
• دیوان بیگی شیرازی، احمد (1366)، حدیقه الشعراء، تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران: زرین، جلد3، ص1843.
• راستگو، محمد (1370)، ایهام در شعر فارسی، معارف، شمارۀ 22، صص83-37.
• سیدای نسفی (1382)، دیوان، تصحیح حسن رهبری، تهران: الهدی، ص428.
• سیدیونسی، میر ودود (1393)، فهرست نسخه های خطّی کتابخانه مرکزی تبریز، ویرایش هادی هاشمیان، تبریز: ستوده.
• شاکری، باقر (1338)، تذکرۀ مختصر شعرای کرمانشاه، کرمانشاه: سعادت.
• شمیسا، سیروس (1376)، نگاهی تازه به بدیع، تهران، فردوس، ص83.
• شمیسا، سیروس (1384)، بیان و معانی، تهران: فردوس، ص48، ص94.
• کاشفی، ملاحسین (1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، میرجلال الدین کزازی، تهران: نشر مرکز، ص91.
• مقدّم، محمدباقر (1392)، اثرآفرینان استرآباد و جرجان (استان گلستان)، تهران: کتاب نشر، جلد 1، ص487.
• نامی کرمانشاهی، دیوان، نسخه خطّی شماره 32972 سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران.
• نامی کرمانشاهی، دیوان، نسخه خطّی کتابخانه میبدی.
• نامی کرمانشاهی، دیوان، نسخه خطّی نسخه شماره 2628 کتابخانه ملّی تبریز.
• هدایت، رضاقلی خان (1382)، مجمع الفصحاء، تصحیح مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر، ج2، بخش1، صص219-218، بخش3، ص1602.